Obra do mes. Setembro 2024. Offitium Beatae Mariae., 1583

Offitium Beatae Mariae.
Salamanca: Lucas Junta, 1583
[27], 199 p.

    O exemplar do oficio mariano da Biblioteca franciscana de Santiago, contén o Oficio parvo da Virxe María segundo o uso monástico benedictino dos mosteiros da Congregación Benedictina de Valladolid, impreso en Salamanca en 1583 por Lucas de Xunta (†1594), quen en 1575 establécese na cidade. Tan só mantén o taller activo no período que vai desde 1580 ata 1584, dispoñendo de catro prensas activas, con ánimo de ampliar o negocio e cuxos traballos salmantinos trataban temas litúrxicos e xurídicos preferentemente, dos cales, este oficio é testemuño dunha das súas obras impresas.

    Trátase dun exemplar raro, que contén as vésperas, maitines, laudes, as horas menores de Prima, Terza, Sexta e Nona, salmos penitenciales, ladaíñas, preces, vésperas de Oficio de defuntos, 1º, 2º e 3º nocturno, Laudes, sufraxio dos santos, Oficios para as advocacións da Virxe, Ángeles Custodios etc., e oracións devocionales.
Durante o século XIII, era unha práctica común en Occidente engadir oficios e rituais suplementarios ao oficio canónico, entre os cales o oficio parvo permaneceu vixente ata o século XVI, incorporando o Oficio da Cruz e o dos Santos.

    Neste período de evolución do culto mariano, os centros monásticos desempeñaron un papel predominante. En particular, na liturxia benedictina, o culto á Virxe sempre tivo un lugar destacado desde as súas orixes. Os benedictinos foron quen impulsou prácticas como a dedicación dos sábados á Virxe, as misas votivas e o Oficio parvo.

    O uso litúrxico dos monxes benedictinos da Congregación de Valladolid, representado neste libro de 1583, ten as súas raíces na fundación do mosteiro de San Benito de Valladolid en 1390.
A fundación do mosteiro de Valladolid, que máis tarde se convertería na sede principal da Congregación da Observancia do mesmo nome, foi impulsada por Juan I de Castela, segundo monarca da dinastía Trastámara, quen mostrou un firme compromiso coa reforma do clero. Encargado de liderar a reforma benedictina no reino de Castela, os primeiros anos deste mosteiro estiveron marcados por dificultades, e a reforma avanzou lentamente ao longo do século XV.

O propósito da devandita reforma era transformar os costumes dos relixiosos, baseándose na observancia estrita das regras primitivas. Con todo, tamén tiña o obxectivo de crear unha congregación o suficientemente poderosa como para agrupar un gran número de mosteiros, o que permitiría exercer control sobre os seus bens e rendas.
O impulso reformador foi especialmente evidente durante as dúas últimas décadas do século XV, cando levaron a cabo moitas das incorporacións de mosteiros benedictinos á comunidade de San Benito de Valladolid. Co ascenso dos Reis Católicos, os programas de reforma eclesiástica alcanzaron o seu punto culminante, consolidando unha estreita relación entre a Igrexa e a Monarquía, e continuando coa política de unificación dos mosteiros casteláns baixo a autoridade do de Valladolid.

    A denominación oficial da Congregación de San Benito de Valladolid, con dereito ten base legal na bula papal emitida por Alejandro VIN en decembro de 1497. No devandito documento, aprobábase o decidido no Capítulo Xeral da Observancia de Valladolid, establecendo as bases organizativas para constituírse formalmente como Congregación. Con todo, as fontes históricas tradicionalmente sitúan a súa creación oficial no ano 1500, cando a maioría dos mosteiros aceptaron a bula e redactáronse as Constitucións correspondentes.

A partir dese momento, ao Superior de Valladolid outorgóuselle o título de Abad do Mosteiro, sendo frei Pedro de Nájera o primeiro en ocupar este cargo. Nájera foi designado reformador xeral das comunidades benedictinas polos Reis Católicos, permanecendo no cargo ata 1509. Ademais, o Abad do Mosteiro tamén ostentaba o título de Xeneral da Congregación, ata que en 1670 ambos os postos foron separados e independizados.

    O período de maior esplendor da Observancia e da Congregación de Valladolid estendeuse desde o século XV ata mediados do século XVII. Con todo, posteriormente iniciouse unha etapa de decadencia que perdurou ata o século XIX, marcada polas leis de Desamortización, que provocaron a desaparición dun gran número de mosteiros en toda España.

Bibliografía

MENÉNDEZ VALLINAS, Moisés (1964). “El Culto litúrgico de la Virgen en la Orden de San Agustín”, en Archivo Agustiniano, 58, 5-52. Disponible en https://goo.su/j9R7di [Consulta: 13 septiembre 2024].

PADROSA GORGOT, Inés. (2022). “Los impresores Giunta/Junta (s. xv-xvii), en la biblioteca del palacio de Peralada”, en Revista General de Información y Documentación, 31 (2), 211-241.

PARES (Portal de Archivos Españoles). Congregación de San Benito de Valladolid (España). Disponible en https://pares.mcu.es/ParesBusquedas20/catalogo/autoridad/67608 [Consulta: 13 septiembre 2024].